NYAATA  (Food)

Seenaa-Nyaata Nyaata,Kuduraalee

       Culinary History Food,Vegetables

Seenaa nyaataa.(Culinary History)

Manni nyaataa: Manni nyaataa jalqabaa Faransaayitti baname.1765 by Boulanger.

Antoine Careme (19thcentury )Grande cuisine jechuun nyaata qophaa’e kan koorsii kudhan kan of keessaa qabu bal’inaan fi walxaxaa ta’ee nyaata qophaa’e, dhiyaate, faayamee fi soogidda qabu jechuudha. Kophee chef sadarkaa isaa eeggate uumuudhaanis galata guddaa qaba.

Escoffier..Dhuma jaarraa 19 th Escoffer cuisine classique beeksise. Nyaata guddaa Careme’s qulqulleessuun isaa Cuisine classique(classic cusine) jechuun galateeffate.

Nyaata Nouvelle: Walakkeessa jaarraa 20ffaa Nyaata Nouvelle emerged. Nyati salphaa mi'aa uumamaa irratti hundaa'e fudhachuuf adeemsi haaraan dhufe yeroo nyaata bilcheessuu fi walnyaatinsa kalaqaa gabaabse.

Nyaata Ameerikaa: Beekumsi warraaqsa nyaataa Ameerikaa dhuma jaarraa 20ffaa keessa seera bu’uuraa gurguddoo lama fudhachuudhaan mul’ata.

1.Yaadni “The hotter the better”(sababii seera immigireeshinii haaraa bara 1965)godaantoota Chaayinaa,Veetnam,Thai,Mexico irraa dhufan godaananii nyaata saffisaa fi ho’aa galchuu.

2.”Nyaata haaraa salphaatti qophaa’e”The hotter the better”(Chef chanez panise) oomisha biyya keessaa biqile, kan kunuunfamee fi salphaatti qophaa’e haaraa ta’e fayyadamuun tajaajiluudha. Kunis “American Cuisine” haaraa uuma Booda sirnoota kana lamaan walitti makuun “Fusion Cuisine” uumu.

Fusion Cuisine jechuun nyaata sabaa, naannoo ykn biyyaa adda addaa irraa wantoota qophaa’an fi ykn mala qophii nyaataa tokko keessatti walitti makuu ykn itti fayyadamuudha. Ransitional cuisine jedhamuunis beekama.

Manni nyaataa jalqabaa Yunaayitid Sates keessatti bara 1836-1899 Chef Charles Ranhoper In Delmonico New York baname.

A..Warraaqsa industirii: Warraaqsi industirii nyaata idil-addunyaa saffisaan akka guddatu gargaareera itti fayyadama .. .The development of Modern cusine and it’s impact..

1. Sibiilli Gatame; Cast Iron yeroo nyaata bilcheessan ho'a to'achuu fi tajaajila hawwiin nyaata qabachuu danda'uuf gaarii dha.(yeroo fi ho'a).

2. Nyaata Kunuunsuu: (food preservation)Guddinni tooftaa kuusaa nyaata kunuunsuu kan ta’e ,Frijii , Vacuum packaging , Radiation ,deep refrigeration industirii meeshaalee nyaataa yeroo dheeraa fi nageenya qabu akka kuufatu gargaara.

3. Geejjibaa:(transportation Guddinni geejjibaa ammayyaa nyaata bakka tokko irraa gara bakka biraatti saffisaan fiduuf gargaara.

4. Injinariingii: Meeshaalee fi maashiniiwwan ammayyaa uumuun hojii idilee fi humna namaa baay’ee barbaadu irraa fagaata. Slicer, carbon steel stainless blade, ovens, Thermometers, internet..ect indaastiriin nyaataa saffisaan akka guddatu gargaara, akka idil-addunyaattis akka ta'u taasisa. 

B… Babal’ina bal’aa: (the wide spread of )

(a). Nyaata Addunyaa: Nyaatni (Global cusine) (yeroo baayyee daldalaan kan oomishaman) ykn mala qophii addunyaa guutuutti bakka hundatti argamu .Fakkeenyi guddaan fayyadama French fried ,fayyadama kaariiti).

(b). Nyaata Biyyaalessaa: (national cusine)Hubachuu fi babal’ina amala cusine sabootaa.

(c ). Nyaata Naannoo:(regional cusine) Tuuta qophii nyaataa duudhaa fi shaakala wantoota naannoo irratti hundaa’an waliin teessuma lafaa guddaa keessatti.

(d). Nyaata Sabaa: (ethnical cusine) Nyaata garee namootaa hambaa aadaa waloo qaban kan daangaa teessuma lafaa murtaa’e tokko keessatti walitti hidhame.

Nyaanni wanta bu’uuraan pirootiinii, kaarboohayidireetii, coomaa fi soorata biroo qaama orgaanizimii tokkoo keessatti guddinaa fi adeemsa barbaachisaa ta’e itti fufsiisuuf akkasumas anniisaa kennuudhaaf gargaaru of keessaa qabuudha.

Gareen nyaataa gurguddoon maali?

Nyaanni wanta bu’uuraan pirootiinii, kaarboohayidireetii, coomaa fi soorata biroo qaama orgaanizimii tokkoo keessatti guddinaa fi adeemsa barbaachisaa ta’e itti fufsiisuuf akkasumas anniisaa kennuudhaaf gargaaru of keessaa qabuudha.

Gareen nyaataa gurguddoon maali?

Midhaan Midhaan maali? Common ones

Midhaan sanyii margaa kan akka qamadii ,otii ,ruuzii fi boqqolloo sassaabameedha.

Midhaan midhaanii dhugaa keessaa midhaan gosa adda addaa baay'een kan argaman yoo ta'u isaanis maatii botaanikaa 'Poaceae' irraa kan dhufanidha.

Barley , bocaa fi uwwisa isaa dhangala'aa keessatti waan qabatuuf soorata fi istaawuniif mijataa dha (bilcheessuuf sa'aatii tokko fudhata).Akkasumas faayibara kolestroolii hir'isuun kan guutame dha.

qamadii,

oats, .

ruuzii,

boqqolloo (boqqolloo), .

Salaada fi Salaada dressings 

                  Salad and Salad dressings

Seenaa. jechi salaada jedhu kan Laatiin sal (soogidda), herba salata (magariisa soogidda qabu), 'wantoota soogidda qaban' kan akka kuduraalee qalamaa bara kalaasikaa zayita, viiniigarii ykn soogidda waliin nyaataman irraa kan argamedha. Jechi salaad jedhu afaan Faransaayii duriitiin salade jedhamee kan mul'atu yoo ta'u, sana booda Ingiliffaa dhuma jaarraa 14ffaatiin salaada jedhamee mul'ata.

Salaanni magariisa qalamaa, kuduraalee fi toppings dabalatee “nyaata yeroo baay’ee qorraa” adda addaa keessaa isa kamiyyuudha. Innis dressing ykn nyaata xixiqqoo wajjin kan dhihaatu yoo ta’u, ykn yeroo baay’ee dressing waliin makamee ykn jeelatiin keessatti kan kaa’amudha.

Ramaddiin salaataa maali? 

    What ar the classification of Salad?

..Salaada appetizer(appetizer salad)—salaadni salphaa fi qooda xiqqaa qabu akka nyaata jalqabaatti tajaajila ture.

..Salaada cinaa (side salad)—nyaata ijoo akka nyaata cinaatti waliin deemuuf, fakkeenyonni salaada boqqolloo fi salaada Qeesaar dabalata.

..Salaada nyaata ijoo(Main course salad) —yeroo baay’ee nyaata pirootiinii baay’ee qabu kan akka foon, qurxummii, hanqaaquu, loomii ykn daabboo keessaa kutaa tokko of keessaa qaba.

Salaanni magariisaa ykn salaanni iddoo biqiltuu yeroo baayyee kuduraalee baala qaban kanneen akka gosoota salaaxinaa, ispinaashii ykn rookkeettii (arugula) irraa ijaarama.

Yoo magariisa hin taane kutaa guddaa salaada sanaa ta’e inumaa salaada kuduraa jedhamuu danda’a.

1. Salaada magariisaa.(Green Salad) Haaraa, qulqulluu, qulqulluu fi qabbanaa’aa fi bishaan akka gaariitti kan bahu ta’uu qaba. ...

2. Salaada Kuduraa, Midhaanii fi Paastaa.(Vegetable ,grain legumes,pasta salad) Isaan kun salaada kanneen wantootni isaanii gurguddoon salaaxinaa ykn magariisa baala qaban biroo irraa kan hafe kuduraalee ta’aniidha. ...

3. Salaada hidhamee(Bound Salad). ... are salads which assembled with thick sauces such as mayonnaise.. Fakkeenyonni salaada hidhamee salaada tunaa, salaada hanqaaquu, salaada hanqaaquu, coleslaw, fi salad boqqolloo ni argamu. (akka guutinsa saanduqaatti fayyadamuu ni danda’ama).

4. Salaada Fuduraalee.(Fruit Salad) ... Are salads width wantootni ijoo firiiwwan keessaa istiroberii, aanaanii, damma, harbuu, wayinii, fi kiiwii dabalata. Recipes adda addaa naats itti dabaluu gaafachuu danda'a

5. Salaada Qophaa'e (Composed Salad). ... Salaada wantoota hedduu walitti hin darbanne garuu, kanaa mannaa, of eeggannoodhaan kan qindaa’e, tuullaa yookaan wal cinaa, saanii irratti yookaan saanii keessatti, xiyyeeffannoo mi’aa fi halluu galateeffannaa kennuudhaan.

6. Salaada Jeelatiin ( Gelatin Salad). salaada jeelatiin mi’aawaa, fuduraalee, yeroo tokko tokko immoo kaarotaa fi kuduraalee biroo qama’amee fi kuduraalee birootiin hojjetame dha.Salaadni jeelatiin nyaata walitti qabamee ykn hidhameedha.

1.Baala Magariisaa ykn Baala Diimaa Salaaxinaa. (GreenLeaf or Red Leaf Lettuce). Gosoonni salaaxinaa lamaan kun mataa jabaa keessatti kan kuufaman siʼa taʼu, baalli isaas gonkumaa waraqaa hin taʼu.

2.Arugula.(Arugula). Arugulaan baala isaa laasii fi micciiramaa ta'e irratti ciniinnaa burtukaanaa qaba. Qarqarri isaa salaada salphaa-yeroo kamiyyuu caalaa kaadhimamaa guddaa isa taasisa–magariisa fi vinaigrette qofa.

3.Kaabaajii Napaa.(Napa Cabbage) ... Kaabaajiin Naapaa, baala isaa kan xixiqqoo fi boca dheeraa kan qabu, kaabaajii magariisa idilee caalaa mi'aa salphaa fi hamma tokko mi'aawaa kan qabuu fi jijjiirama saffisa xixiqqoo magariisa baala idilee keessan irraa gaarii dha.

4.Bibb, Dhadhaa, ykn Boston Lettuce.(Bibb,Butter,or Boston Lettuce) ... Salaaxiin kun, maqaawwan armaan olitti B-prefaced ta'an kamiinuu kan deemu, dhadhaa garuu crisp texture qaba. Crunch textures gaariin keessa jira.

5. Frisee & Chicory(Frisee and Chicory) jedhamuun beekama. ... Frisee fi chicory magariisa walfakkaataa, lamaan isaanii iyyuu spiky fi xiqqoo hadhaa'aa, fi, kana irraa kan ka'e, ultra nutritious dha. Magariisa lamaan kana wantoota ciccimoo fi garaa namaa kakaasan waliin walfakkeessuun gaariidha. Isaan micciiramaa fakkaachuu danda'u, garuu foon loonii,fi boqqolloo diimaa dura dhaabbachuu danda'u.

6.Escarole (escarole jedhamuun beekama. ... Escarole magariisa garaa namaa nyaatu kan mi'aa hadhaa'aa qabuu fi baalli isaa cimaan wantoota qaama guutuu qaban lakkoofsa kamiyyuu kan akka baakoon ykn daabboo cimaa kan dhaabbatudha.

7.Romaine (romain)jedhamuun beekama. .. Crunch qabbanaa'aan Romaine salaada salphaa fi gannaaf jaallatamaadha. Salaada aadaa Qeesaar,salaada Niikoos hojjechuunis beekama.

8.Iceberg (iceberg) jedhamu. Tarreen salaaxinaa kamiyyuu osoo salaaxinaa iceberg qabbanaawaa fi xixiqqoo ta'e guutuu hin ta'u. Gatii soorataa baala diimaa ykn arugulaa dhabuus,umriin isaa guddaadha yeroodhaaf firijii keessa kaa’amuun ni danda’ama, jechuunis yeroo hunda kuduraa harka keessan ni qabaattu jechuudha.

9.Spinach baby spinach salads baayyee jaallatamaadha ,yeroo baayyee fuduraa mi'aawaa irraa kaasee hanga muuzaa crunchy hunda kan gubbaa jiru. Baalsamic vinaigrette dressings wajjin gaarii Fkn.Flank Steak salaada ispinaashii wajjin.

10.Watercress Miseensa maatii sanaaficaa kan ta'e watercress sulula bishaan qulqulluu keessatti kan biqilu yoo ta'u, misoomsuus ni danda'a. Mi’aan isaa inni haaraan burtukaanaa qamadii, hundee fi hunda, ykn suuta bilcheefamee ni gammada. Watercress baayyee cirracha ta'uu waan danda'uuf akka gaariitti dhiqachuu kee mirkaneessi.

11.Belgian endive Mataan dheeraan isaa baala keelloo halluu diimaa, adii satiny ta’e kan walitti dhiyeenyaan guutame qaba. Endive dukkana keessatti kan biqilu yoo ta'u, halluu adii micciiramaa isaa eeguuf. Waggaa guutuu ni argama. Endives dips, salads nyaata galaanaatiif gaarii dha .

12.Kaaliin (kale) akka magariisaatti kan ilaalamu yoo ta'u, antioxidant baay'ee kan badhaadhedha.

Salaada itti tolchan    (Salad Dressings)

Salad Dressing : Saawuziin salaadaaf qophaa’u yeroo baay’ee dressing jedhama. Aadaa warra dhihaa keessatti, gosoota bu’uuraa sadii kan salaada dressing qabu.

… Vinaigrette, yeroo baay’ee makaa ykn emulsion zayita salaataa fi vinegar, yeroo baay’ee baala mukaa, mi’eessituu, soogidda, burtukaana, sukkaara fi wantoota birootiin kan mi’eeffame

.. Uffata kiriimii qabu, yeroo baay’ee maayooneezii irratti kan hundaa’e, kunis yogurt, dhadhaa, dhadhaa ykn aannan of keessaa qabaachuu danda’a

..Dressings bilcheefame, kan ..creamy dressings fakkaatu, yeroo baayyee hanqaaquu qamadii itti dabaluun suuta ho'isuun furdama